Kaixo Andoni Zure curriculumari begiratu bat eman ondoren, argi dago beti interesatu zaizkizula Ekonomia Publikoari eta Federalismo Fiskalari buruzko gaiak, eta, bereziki, gure autogobernu fiskaleko sistema berezia. Noiz hasi zinen halako gaiak jorratzen?

Ekonomia Itunarekin lotuta daukadan lehen oroitzapena aspaldi-aspaldikoa da, nahiz eta askoz beranduago arte ez nintzen konturatu. 2001ean, 1981eko Itunaren indarraldia amaitzear zegoela, erakusketa bat antolatu zen, eta Euskadiko udalerri askotara iritsi zen. Ni txikia nintzen orduan, baina ikustera eraman ninduten, eta oraindik ere erakusketa hartatik CD bat gordetzen dut, Kontzertu Ekonomikoari eta Foru Ogasunei buruzko jokoak eta guzti. Ez dakit horrek zerikusirik izan zuen federalismo fiskalarekiko nuen interesarekin, baina zerbait geratu zen, oroitzapen gisa edo. Argi daukat, ordea, karreran zehar Jesus Ruiz-Huerta eta Encarnación Murillo irakasleak ogasun publikoko ikasgaian izatea zorte handia izan zela eta horrek ekarri zuela ogasun-gaiekiko neukan interesa handitzea, eta, azkenean, gai horiek ikertzen amaitu izana.

Ekonomia eta Zuzenbideko graduak ikasi zenituen eta orain Federalismo Fiskalari buruzko tesia lantzen ari zara. Prestakuntza akademiko bikoitz horrek eta sistema federaletan duzun espezializazioak, zure ustez, lagundu al dizute Kontzertu Ekonomikoaren sistema hobeto ulertzen?

Zalantzarik gabe, uste dut Ekonomia eta Zuzenbideko prestakuntza nahiko ohikoa dela zerga-gaietan aritzen garenon artean, eta ez da kasualitatea. Nire ikuspuntutik, Zuzenbideak zergek nola funtzionatzen duten ulertzea errazten du, eta ekonomiak, berriz, ikuspegi zabalagoa ematen digu, inpaktu sozialari buruz. Uste dut ezinbestekoa dela fiskalitatearekin zerikusia duten arloetan lan egiten dugunontzat arauak lan-merkatuan, desberdintasunean, ingurumenean edo hazkunde ekonomikoan dituen ondorioak ulertzen saiatzea. Jakina, hori maila anitzeko ogasunen eskemei aplikatzen zaie bereziki, zerga-politiken arteko interakzioak konplexuagoak direlako eta horrek are interesgarriagoa egiten duelako, nire ustez. Edozelan ere, oraindik hasiberria besterik ez naiz eta asko ikasi behar dut urte asko daramatzazuenengandik.

Zure doktoregoko tesia egiten diharduzu, “Breaking down the efficiency-equity trade-off On equalization schemes. A multidisciplinary approach.” [“Eskualdeko nibelazio-sistemetan efizientziaren eta ekitatearen arteko oreka disekzionatzea. Diziplina anitzeko ikuspegia”]. Azalduko al diguzu zure ikerketaren helburua eta zein neurritan dagoen lotuta Itun Ekonomikoarekin?

Nire tesiak hobeto ulertu nahi du nola funtzionatzen duen eraginkortasun ekonomikoaren eta ekitatearen arteko orekak berdinketa-sistemetan. Nibelazio-sistemak autonomia-erkidegoen finantzaketa-sistemen muinean daude sarritan, eta aukera ematen dute herrialde deszentralizatuetako eskualdeek zerbitzu publikoen gutxieneko maila bat eman ahal izateko, presio fiskalaren maila antzekoa mantenduz, betiere eskualde bakoitzeko ekonomiaren tamaina eta garapen-maila edozein izanda ere. Horrek esan nahi du, inplizituki behintzat, finantza-transferentziak daudela eskualde batetik bestera, eta hori oso eztabaidagarria da beti. Halaxe gertatzen da Belgikan, halaxe Kanadan eta halaxe Espainian. Horregatik, sarritan erreformatzen dira, bi elementuak, efizientzia eta ekitatea, doitzen saiatuz. Nire tesi-zuzendarien laguntzaz, kontzeptu horiek gaur egungoa baino hobeto edo, gutxienez, hobeto doitzeko modua aurkitzen saiatzen ari gara. Horretarako, zergadunei buruzko informazioa duten datu-baseak erabiltzen ditugu, erabat anonimoak noski, gure emaitzak lortzeko.

Foru-zergen jurisdikzioen kasua oso interesgarria da, gure ikerketetan kontrol-talde gisa balio diezagukeelako, oso kasu berezia baita. Medikuntzako esperimentuetan bezala, kontrol-talde bat izateak kausa-efektu erlazioa ezartzea errazten du erreformen (tratamenduaren) eta horien emaitzen artean. Hala ere, arlo horretan lan egiteko behar diren datu-baseen eskasia dago, eta horrek gure aukerak mugatzen ditu.

Ildo horretan, gaur egun ikertzaile gisa ari zara lanean EHUko Itun Ekonomikoaren eta Foru Ogasunen Dokumentazio eta Ikerketa Zentroan. Zein lan egiten duzue unibertsitateko ikerketa-zentro honetan?

Itun Ekonomikoaren eta Foru Ogasunen Dokumentazio eta Ikerketa Zentroak hiru gai nagusi ditu ardatz. Alde batetik, Ekonomia Itunarekin eta Foru Ogasunekin zerikusia duten dokumentu guztiak (argitalpenak, gutxieneko arauak) bildu eta sistematizatzen ditu, arlo horretan dagoen katalogo handiena eskaintzeko eta horiek eskuratzeko interesa duen edonoren eskura jartzeko. Bestalde, arlo horretako ikerketari laguntzeko balio du. Zentroak federalismo fiskalari buruzko ikerketa sustatzen du, eta, bereziki, euskal kasuari buruzkoa. Arlo guztietako ikertzaileei laguntza ematen diegu, historiatik hasi eta ekonomiaraino, horretan lan egin dezaten, eta nazioarteko ikertzaileen egonaldiak hartzeko zentro gisa ere balio dute. Azkenik, zentroak dibulgazio-alderdia ere betetzen du. Ikerketa orok gizartera iritsi behar du, interesa duen edonork hura eskuratzeko eta ulertzeko aukera izan dezan. Gure webgunean eta sare sozialetan (@itunaconcierto twitter profilean), jarduera-eremu honi dagokionez gure ustez interesgarria izan daitekeen guztiaren berri ematen dugu. Gainera, hilero Ituna Newsletter buletina merkaturatzen dugu. Buletin horrek nabarmenena biltzen du, eta informazioa posta elektronikoz helarazten die doako argitalpen honen harpidedunei. Euskaraz, ingelesez eta gaztelaniaz argitaratzen dugu, eta, beraz, hiru hizkuntzetan irakur gaitzakete.

Bereziki kezkatzen zaitu Itun Ekonomikoaren nazioarteko dimentsioak, gero eta globalizatuagoa den mundu honetan, non administrazio fiskalak erronka berri bati aurre egin behar dioten: nazioartekotzeari eta harreman ekonomikoen desmaterializazioari erantzutea? Zure ustez, prozesu horrek Ekonomia Ituna bezalako sistema bat mehatxatu dezake edo aukera bat izan daiteke?

Urte batzuk eman ditut kanpoan eta ikasi dudana da ez diogula zilborrari begiratu behar. Nazioartean gertatzen diren fenomenoak aztertu behar ditugu, horiek ere eragiten baitigute. Aipatu dituzun joerekin lotutako arazoetako batzuk ez dira desagertuko epe labur eta ertainean. Fiskalitate digitala, multinazionalen tributazioa eta ingurumen-tributazioa ez dira etorkizuneko erronkak, baizik eta oraingoak. Uste dut oso aldi garrantzitsua izango dela Itun Ekonomikoaren sistemarentzat, lehen Europako zerga-harmonizazioaren hasiera edo BEPSak izan ziren bezala. Orduan, askok pentsatu zuten horrek Itunaren Sistema arriskuan jartzen zuela, baina bi proiektuek sistema sendotzen lagundu dute azkenean.

Bizi dugun pandemiak gizartearen eta ekonomiaren funtzionamendua baldintzatzen du. Krisi-egoera honek balioa ematen die aurre egiteko tresnei. Zer da Kontzertua erronka honi erantzuteko orduan?

Nire ustez, pandemia arazo globala da, eta horrek esan nahi du irtenbide globalak behar direla. Gure kasuan, uste dut Europar Batasunaren zeregina funtsezkoa dela; izan ere, askotan kritikatu dute estatu kide batzuek aho batez hartu beharreko erabakiak hartzerakoan izan duten jarrera. Hori esanda, uste dut zenbait erabaki tokian bertan hartu, egokitu eta ezarri behar direla, eta, horretarako, erakunde deszentralizatuak ezinbestekoak direla. Horixe da Europar Batasunean agintzen duen subsidiariotasun-printzipioaren filosofia. Ekonomia Itunak autonomia fiskal zabala ematen die euskal erakundeei, eta horrek subsidiariotasun-printzipioa eraginkortasunez aplikatzea ahalbidetzen du. Hala ere, gogorarazi behar dugu erregimen horren printzipioetako bat aldebakarreko arriskua dela.

EHUko Itun Ekonomikoaren eta Foru Ogasunen Dokumentazio eta Ikerketa Zentroan sartu berri zara, baina ziur dagoeneko Kontzertuak euskal herritarrentzat duen garrantziaz jabetzen ari zarela. Gure herrialdean bertan, Ekonomia Ituna ezagutzen, zabaltzen eta defendatzen laguntzeko moduari buruzko ideia berriren bat al duzu dagoeneko? Eta, nazioartean?

Uste dut azken urteotan lan handia eta oso ona egin dela zentroak nazioartean duen kokapena hobetzeko eta hasieratik garatzen ari ziren proiektuak zabaltzeko. Zentroaren hurrengo urratsek norabide bera dute, ingelesezko eduki gehiago duen nazioartekotzearen alde eta lehenago aipatutako ekimenak indartzearen alde egiten jarraituko dugu. Halaber, lotura berriak ezarri nahi ditugu Euskal Herriko Unibertsitatearen barruan, eta, horretarako, Zentroaren egoitza berri bat sortu nahi dugu Sarrikoko Ekonomia eta Enpresa Fakultatean (Bilbo). Ildo beretik, datozen hilabeteetan beste datu-base bat argitaratuko dugu, historia- eta zuzenbide-diziplinez gain, ekonomiatik abiatuta ikerketa enpirikoa errazteko. Azkenik, dibulgazioari dagokionez, oraindik argitu ezin ditudan ezusteko batzuk prest ditugu, baina datorren urtean iritsiko dira.